Ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Γραικός γεννήθηκε στήν Ἄρτα περί τό ἔτος 1470. Τό κατά κόσμο ὄνομά του ἦταν Μιχαήλ Τριβώλης καί ἀνῆκε στή μεγάλη οἰκογένεια τῶν Τριβωλῶν, πού οἱ ρίζες της ἔφταναν μέχρι τούς Παλαιολόγους. Ἡ οἰκογένειά του, ἡ ὁποία ζοῦσε ἀρχικά στή Λακεδαιμόνα, πῆγε στήν Κέρκυρα καί ἀπό ἐκεῖ στήν Ἄρτα, ὅπου ἐγκαταστάθηκε. Ὁ Ὅσιος ἔμαθε τά πρῶτα του γράμματα στήν Ἄρτα καί στήν Κέρκυρα, μέ τή φροντίδα τοῦ πατέρα του Μανουήλ καί συνέχισε τίς σπουδές του σέ γνωστά εὐρωπαϊκά πανεπιστήμια, ὅπως τῆς Πάδοβας, τῆς Φλωρεντίας, τῶν Παρισίων καί ἀλλοῦ.
Στίς ἀρχές τοῦ 16ου αἰώνα μ.Χ. ἔρχεται στή Μονή Βατοπαιδίου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, κείρεται μοναχός, μέ τό ὄνομα Μάξιμος, καί ἐπιδίδεται στή μελέτη καί στήν ἄσκηση. Στή μονή ἐγκαταβιοῦσε καί ὁ λόγιος πρώην Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νήφων ὁ Β’ (1486 – 1489, 1497 – 1498, 1502). Οἱ συζητήσεις του μέ τόν Ἅγιο Νήφωνα († 11 Αὐγούστου) τόν βοήθησαν νά κατανοήσει βαθύτερα τό ὀξύ ἀντιλατινικό πνεῦμα τοῦ Ὀρθόδοξου μοναχισμοῦ.

Ἡ προσωπικότητα τοῦ Ἁγίου Μαξίμου ὁλοκληρώθηκε πράγματι στή Ρωσία, ἡ ὁποία μετά τήν ἀποτίναξη τοῦ μογγολικοῦ ζυγοῦ, ἀναζητοῦσε τόν ἀνακαθορισμό τῆς πολιτικῆς καί ἐκκλησιαστικῆς της ταυτότητας. Ἡ ἀνακάθαρση τῶν πηγῶν τοῦ πνευματικοῦ βίου τοῦ Ρωσικοῦ λαοῦ θεωρεῖτο προφανῶς ἐπιτακτική ἀνάγκη, διότι εἶχαν διαπιστωθεῖ νοθεύσεις, παραφθορές καί σφάλματα καί σέ αὐτά ἀκόμη τά λειτουργικά βιβλία.
Ἔτσι, τό ἔτος 1518, φθάνει στό Ἅγιο Ὄρος ἐπίσημη ἀντιπροσωπεία τοῦ τσάρου τῆς Μοσχοβίας, Βασιλείου Ἰβάνοβιτς καί συνοδεύει τόν Ἅγιο Μάξιμο στή Μόσχα. Εἶχε προηγηθεῖ πρόταση τοῦ τσάρου στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί στό Πατριάρχη Θεόληπτο Α’ (1513 – 1522), τό ὁποῖο τελικά ἔκαμψε τήν ἀρχική ἄρνηση τοῦ Ἁγίου στήν πρόσκληση τοῦ τσάρου. Σκοπός τῆς προσκλήσεως ἦταν ἡ ἀποκατάσταση τῶν ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων ἀπό ἀνορθόδοξες ἐπεμβάσεις καί αἱρετικές δοξασίες. Ὁ Ἅγιος Μάξιμος δέν εἶχε μόνο τεράστια μόρφωση, ἀλλά ἦταν καί γλωσσομαθέστατος.
Ὁ Ἅγιος ἔφερε μέ ἐπιτυχία σέ πέρας τό ἔργο του. Ὁ τσάρος ὅμως ἀθέτησε τήν ὑπόσχεσή του ὅτι θά τοῦ ἐπέτρεπε νά ἐπιστρέψει στή μονή τῆς μετάνοιάς του, τό Βατοπαίδι, καί ἔτσι ὁ Ἅγιος κατακρατεῖται στή Μόσχα ὡς φιλοξενούμενος. Ἐκεῖ δημιουργεῖ σχολή. Ἡ παραμονή του στή Μόσχα τοῦ δίνει τήν δυνατότητα νά γνωρίσει βαθύτερα τήν ζωή στή Μοσχοβία, τήν ἀπερίγραπτη ἀθλιότητά της, τήν ἄκρατη θρησκοληψία καί τυπολατρία. Τά μοναστήρια εἶχαν γίνει κέντρα πλουτισμοῦ. Ὁ Ἅγιος, μαζί μέ ἄλλους Ρώσους ἀδελφούς, βρίσκεται στό κέντρο τῆς θύελλας πού ξεσπάει. Ἐπιζητεῖ μέ τούς τολμηρούς ἀγῶνες του τήν ἀναγέννηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς καί κοινωνικῆς ζωῆς. Ἡ χριστοκεντρική θεώρηση τοῦ Ὀρθόδοξου ἐκκλησιαστικοῦ σώματος, ἀπέκλειε κάθε ἀνθρωποκεντρική, κοσμοκεντρική ἢ ἱεροκρατική αὐτονόμηση καί προέβαλε τήν ἐν Χριστῷ ὀργανική καί λειτουργική ἑνότητα τοῦ ὅλου σώματος, ἤτοι κλήρου καί λαοῦ σέ μία θεοκεντρική βίωση τῆς ἱστορίας. Παράλληλα ὁ Ἅγιος Μάξιμος ἀντιμετωπίζει ἀποτελεσματικά τήν παπική προπαγάνδα, πού ἀπειλεῖ τήν Ὀρθόδοξη Ρωσία.
Οἱ ἀγῶνες τοῦ Ἁγίου Μάξιμου προκαλοῦν τούς ἀντιπάλους, τό ἱερατικό κατεστημένο, ἀλλά καί τήν τσαρική αὐλή. Ἡ ἔριδα μεταξύ τῶν «Ἰωσηφιτῶν» μοναχῶν, πού ὑποστήριζαν τό κανονικό δικαίωμα κτήσεως περιουσίας τῶν μοναστηριῶν καί τῶν «Ζαβολγείων» μοναχῶν, πού ἐναντιώνονταν στήν ἀπόκτηση περιουσίας τῶν μοναστηριῶν, ἀνέδειξε τίς βαθύτερες ρίζες τῶν ἐσωτερικῶν ἀντιφάσεων τοῦ πνευματικοῦ βίου τῆς Ρωσίας. Τό ζήτημα ἀφοροῦσε οὐσιαστικά στήν διαφορετική κατανόηση τοῦ σκοποῦ κτήσεως μεγάλης περιουσίας ἀπό τά μοναστήρια. Ὁ Ἅγιος βρισκόταν πλησιέστερα πρός τίς θέσεις τῶν «Ζαβολγείων» μοναχῶν καί ὑπῆρξε διακριτικός ὑποστηρικτής τους. Διαβάλλεται ὡς αἱρετικός καί ἀντίπαλος τῆς δυναστείας. Οἱ συνωμοτικοί μηχανισμοί ὁλοκληρώνουν τό καταχθόνιο ἔργο τους καί ὁ Μάξιμος συλλαμβάνεται. Καταδικάζεται σέ 25 χρόνια φυλάκιση. Τό φρικτό του μαρτύριο ἀρχίζει. Τόν ρίχνουν σέ σκοτεινό κελί. Τοῦ στεροῦν ἀκόμη καί τή Θεία Μετάληψη. Ἀκόμη καί τά μέσα νά γράφει. Γράφει μέ κάρβουνο στούς τοίχους τῆς φυλακῆς, γιά νά δώσει διέξοδο στούς λογισμούς του. Ἐκεῖ ἔγραψε τόν περίφημο «Κανόνα εἰς τό Ἅγιον Πνεῦμα». Οἱ ἐχθροί του δίνουν ἰδιαίτερη ἔμφαση στίς θέσεις τοῦ Ἁγίου Μαξίμου γιά τίς κανονικές ἐκκλησιαστικές σχέσεις τῆς Ρωσίας πρός τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Ὁ ἁγιορείτης μοναχός ὑπερασπιζόταν ὄχι ἁπλές διεκδικήσεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐπί τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας, ἀλλά κύρια καί πρώτιστα τόν ὑπ’ αὐτῆς ὀφειλόμενο σεβασμό στήν καθιερωμένη Ὀρθόδοξη κανονική τάξη. Ὑπό τό πνεῦμα αὐτό πρέπει νά κατανοηθεῖ καί ἡ ἀντίρρηση τοῦ Ἁγίου Μαξίμου στή θεωρία τῆς «Τρίτης Ρώμης», ἡ ὁποία θεμελιωνόταν στήν αὐθαίρετη παραδοχή τῆς δῆθεν ἐκτροπῆς τοῦ Οἰκουμενικοῦ θρόνου ἀπό τήν Ὀρθόδοξη παράδοση.
Ἡ φωνή του, ἀπό τή μονή Ὄτροτυ τῆς Ἐπισκοπῆς Τβέρ τῆς Ρωσίας, ὅπου ἦταν φυλακισμένος, φθάνει ὡς τίς ἐσχατιές τῆς ἀχανοῦς χώρας. Γίνεται ὁ διδάσκαλος, ὁ ἀναμορφωτής. Ὅλα τά Πατριαρχεῖα ἐπεμβαίνουν γιά τήν ἀπελευθέρωσή του. Ὁλόκληρη ἡ Ἀνατολή συγκλονίζεται ἀπό τό μαρτύριό του.
Τό ἔτος 1551 ὁ Ἰβάν Δ’ ὁ Τρομερός ἀπελευθερώνει τόν Ἅγιο καί τόν μεταφέρει, μέ πρωτοβουλία τοῦ ἡγουμένου Ἀρτεμίου, στή Λαύρα τῆς μονῆς τοῦ Ἁγίου Σεργίου. Ἐκεῖ ὁ Ὅσιος πέρασε τά τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του καί κοιμήθηκε ὁσίως τό 1556.
Τό ἔργο τοῦ Ἁγίου Μαξίμου, παρά τόν διωγμό καί τήν ἄδικη καταδίκη αὐτοῦ, ἐπέζησε καί ἀποτέλεσε τήν βάση τῶν ἀποφάσεων τῆς συγκληθείσης τό ἔτος 1551 Συνόδου τῶν Ἑκατό Κεφαλαίων, δικαιωθέντος ἔτσι τοῦ ἔργου αὐτοῦ, τό ὁποῖο συνετέλεσε στή λειτουργική ἀναγέννηση, ἰδιαίτερα διά τῆς διορθώσεως τῶν λειτουργικῶν βιβλίων, τήν ἀνάπτυξη τοῦ θεολογικοῦ λόγου, τήν προώθηση θεμάτων τοῦ ἱεροῦ κλήρου καί τοῦ μοναχισμοῦ καί τήν προστασία τῆς Ἐκκλησίας ἀπό αὐθαίρετες ἐπεμβάσεις τῆς ἑκάστοτε ἐξουσίας. Ὁ ἡγέτης τῶν Ζαβολγείων μοναχῶν καί φίλος τοῦ Ἁγίου Μαξίμου, ὁμολογοῦσε ὅτι «μόνο τώρα, διά τοῦ Μαξίμου, ἐγνωρίσαμε τόν Θεό», ἐνῶ τά ἔργα του ἀντιγράφονταν καί διαδίδονταν ταχύτατα χαρακτηριζόμενα ὡς «θεία καί ἅγια».

Πηγή: http://imr.gr

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος α’. Τοῦ λίθου σφραγισθέντος.
Λακεδαιμονίων τόν γόνον, καί τῆς Ἄρτης τό καύχημα, τόν φωστήρα τῶν Ρώσων καί τοῦ Ἄθω ἀγλάϊσμα, τιμήσωμεν συμφώνως οἱ πιστοί, βοῶντες πρός αὐτόν εἰλικρινῶς, δόξα τῷ δεδωκότι σοι ἰσχύν, δόξα τῷ σέ στεφανώσαντι, δόξα τῶν Ὀρθοδόξων τό νέον καύχημα.