1941-1944: Η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από ξενική Κατοχή. Ο γενναίος λαός μας υποφέρει από την πείνα και τις κακουχίες και καθημερινά βιώνει τον έσχατο κίνδυνο: τον τρόμο και την απειλή της καταστροφής και του θανάτου. Δεν παύει όμως να αντιστέκεται και να ελπίζει. Να παλεύει για να επιβιώσει και να αγωνίζεται για την ανάκτηση της ελευθερίας του. Όχι όμως μόνος του. Με τη βοήθεια του Θεού και τη συμπαράσταση της Εκκλησίας. Διότι ο λαός μας, από τότε που δέχθηκε το μήνυμα του Ευαγγελίου και εγκολπώθηκε τη χριστιανική πίστη, συνδέθηκε άρρηκτα με την Εκκλησία. Κι η Εκκλησία, ως στοργική μάνα που πονά για τα παιδιά της, συνοδοιπορεί με το Γένος στη μαρτυρική του πορεία μέσα στην Ιστορία. Και στην περίοδο της Κατοχής, όχι μόνο συμπαραστάθηκε στο λαό, αλλά διεδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην αντίσταση προς τον κατακτητή και στην απελευθέρωση του τόπου. Για του λόγου το αληθές παραθέτουμε ενδεικτικά μερικές σημαντικές ιστορικές μαρτυρίες:
Ο πρώτος που αντιστάθηκε στην Κατοχή ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος, ο οποίος την Κυριακή 27 Απριλίου 1941 αρνήθηκε να συμμετάσχει στην Επιτροπή που θα παρέδιδε συμβολικά το κλειδί της πόλεως των Αθηνών στους Γερμανούς. Επίσης, όταν του ζήτησαν να τελέσει Δοξολογία στο Μητροπολιτικό Ναό, εξέφρασε σαφώς την αντίρρησή του: «Δοξολογία δέν ἔχει θέσιν ἐπί τῇ ὑποδουλώσει τῆς Πατρίδος μας∙ ἡ ὥρα τῆς Δοξολογίας θά εἶναι ἄλλη». Έτσι η Δοξολογία ματαιώθηκε. Με την ίδια πιστότητα και αφοσίωση στο δίκαιο του έθνους, αρνήθηκε να ορκίσει την πρώτη κατοχική κυβέρνηση Τσολάκογλου λέγοντας: «Ὁ ἀρχηγός τῆς Ἐκκλησίας δέν δύναται νά ὁρκίσῃ κυβέρνησιν σχηματιζομένην ὑπό τήν διοίκησιν τοῦ ἐχθροῦ». Η στάση του αυτή είχε ως αποτέλεσμα να παυθεί από το αξίωμά του και να αποσυρθεί σε ένα μικρό σπίτι στην Κυψέλη. Ωστόσο κι από εκεί δεν έπαυσε να ενισχύει την αντίσταση, αφού στο σπίτι του, καθ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής λειτουργούσε ασύρματος, ο γνωστός ως «Ασύρματος του Δεσπότη».
Αλλά κι ο διάδοχός του, Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, συνέχισε με το ίδιο αγωνιστικό και ηρωικό πνεύμα. Ο Δαμασκηνός ίδρυσε στις 4-11-1941 τον Ε.Ο.Χ.Α. (Εθνικό Οργανισμό Χριστιανικής Αλληλεγγύης) —έργο γιγαντιαίο που αριθμούσε 3000 παραρτήματα— με σκοπό τη στήριξη του λαού που υπέφερε από τη φτώχεια και την πείνα. Ο ΕΟΧΑ, εκτός από καθημερινά συσσίτια, προσέφερε φάρμακα, χρήματα, θέρμανση και, παράλληλα, άνοιξε σχολές για την εκπαίδευση νοσοκόμων, ορφανοτροφεία και οικοτροφεία φοιτητών. Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός δεν δίσταζε να παρεμβαίνει προς τις Γερμανικές Αρχές στηλιτεύοντας τις άδικες εκτελέσεις αθώων πολιτών η καταγγέλλοντας τη Βουλγαρική διοίκηση στη Μακεδονία και τη Θράκη, η οποία επιχειρούσε τον βίαιο εκβουλγαρισμό των ελληνικών αυτών περιοχών. Παράλληλα με τα εμπνευσμένα κηρύγματά του στο Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών και τις τακτικές επισκέψεις του στους φυλακισμένους Αγωνιστές ενέπνεε το αγωνιζόμενο έθνος και κρατούσε άσβηστη την ελπίδα για την απελευθέρωση.
Κοντά στους Αρχιεπισκόπους Χρύσανθο και Δαμασκηνό, πολλοί άλλοι Ιεράρχες της Εκκλησίας μας αλλά και πλήθος ιερέων πρωτοστάτησαν στον αγώνα του λαού μας εναντίον των κατακτητών. Είναι μακρύς ο κατάλογος των κληρικών και των μοναχών που εκδιώχθηκαν με βίαιο τρόπο η στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα με τελευταία λέξη στο στόμα τους τον Χριστό και την Ελλάδα.
Στον Αγώνα εναντίον του Κατακτητή προσέφεραν και τα προπύργια του Ελληνισμού, τα Μοναστήρια. Στις ιερές Μονές έβρισκαν καταφύγιο οι αντιστασιακοί μαχητές, τους οποίους οι μοναχοί και οι μοναχές έτρεφαν, φιλοξενούσαν, περιέθαλπαν και στη συνέχεια φυγάδευαν. Βέβαια, όταν αυτό γινόταν αντιληπτό από τον εχθρό, ακολουθούσαν πυρπολήσεις και λεηλασίες, συλλήψεις και βασανιστήρια.
Εντυπωσιακή ήταν και η προσφορά των Κατηχητικών Σχολείων κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Νέοι με φλογερό ζήλο και πολλή αγάπη συστρατεύθηκαν στο φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας και δημιούργησαν Χριστιανικές Ομάδες με σκοπό να οργανώσουν συσσίτια για τα παιδιά που λιμοκτονούσαν, αλλά και να τονώσουν την πίστη και το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων.
Τέλος, αξιοθαύμαστη ήταν και η μέριμνα που έδειξε η Εκκλησία όχι μόνο για τους Χριστιανούς, αλλά και για τους Εβραίους που ήταν στο στόχαστρο της χιτλερικής μανίας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα με τον Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο, ο οποίος αρνήθηκε να παραδώσει στο Γερμανό Διοικητή λίστα με τα ονοματεπώνυμα και τις διευθύνσεις των Ελλήνων Εβραίων της Ζακύνθου. Αντίθετα, παρέδωσε ένα χαρτί στο οποίο είχε γράψει μόνο δύο ονόματα, το δικό του και του Δημάρχου, δηλώνοντας σθεναρά: «Είμαι στις διαταγές σας. Μπορείτε να συλλάβετε εμένα και όχι τους Εβραίους. Αν αυτό δεν σας ικανοποιεί, σας δηλώνω ότι θα είμαι μαζί τους κι εγώ, ακολουθώντας τη μοίρα τους». Μάλιστα έστειλε σχετική επιστολή και στον Χίτλερ και έπειτα από λίγες μέρες αναμονής και αγωνίας, έφθασε η απάντηση: «Οι Εβραίοι θα παραμείνουν στο νησί με την ευθύνη του Μητροπολίτη». Έτσι σώθηκαν οι 275 Εβραίοι της Ζακύνθου.
***
Είναι αδύνατον να περιγράψει κανείς σε λίγες γραμμές την ανεκτίμητη προσφορά της Εκκλησίας στην Εθνική Αντίσταση. Πάντως, ακόμη κι αν κάποιοι σκόπιμα το αμφισβητούν, τα ιστορικά γεγονότα και η συνείδηση του λαού μαρτυρούν ότι «η Εκκλησία στάθηκε φύλακας άγγελος του πονεμένου Λαού, το λιμάνι της παρηγοριάς του και ο θύλακας της σωτηρίας του»[1].
 Νικηφόρος    
[1] Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος στο: «Μνῆμες καί μαρτυρίες ἀπό τό ᾿40 καί τήν Κατοχή (Ἡ προσφορά τῆς Ἐκκλησίας τό 1940-1944), Έκδ. Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής και Μορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2000. Ο εξαίρετος αυτός συλλογικός τόμος αποτελεί τη βασική πηγή των στοιχείων που παραθέτουμε.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ  ΠΡΟΣ ΤΗ ΝΙΚΗ