ΑΛΗΘΕΥΟΝΤΕΣ ΕΝ ΑΓΑΠῌ

ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ
ΘΑΝΑΤΟ ΚΑΙ ΤΗ ΔΩΡΕΑ ΟΡΓΑΝΩΝ
ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΚΑΡΔΙΑΚΟ ΘΑΝΑΤΟ


ΕΜΜ. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
῎Αμ. ᾿Επ. Καθ. Χειρουργικῆς
Δ/ντής Χειρουργός ΕΣΥ

Τό θέμα τῶν μεταμοσχεύσεων εἶναι ἕνα πολύ λεπτό καί εὐαίσθητο ἰατρό-κοινωνικό ζήτημα μέ ἠθικές καί θεολογικές προεκτάσεις. ῾Η προσέγγισή του ἀπαιτεῖ ἰδιαίτερη προσοχή καί εὐαισθησία καί πρέπει νά γίνεται μέ ἀγάπη  καί συμπάθεια πρός ὅλους ἐκείνους, πού ἡ περαιτέρω ἐπιβίωσή τους ἐξαρτᾶται ἀπό τή μεταμόσχευση ἑνός συμπαγοῦς ὀργάνου (νεφρός, ἧπαρ, καρδιά, πνεύμονας) καί πρός ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἤδη μεταμοσχευθεῖ. ῞Ομως ἡ «ἐν ἀγάπῃ» προσέγγιση τοῦ ζητήματος δέν μπορεῖ νά ἀγνοεῖ ἤ καί σκόπιμα νά παραβλέπει τήν «τῶν πραγμάτων ἀλήθεια», γιατί τότε ἡ ἀγάπη καταντᾶ τό ἄλλοθι ἑνός συμβιβασμοῦ.
᾿Ασφαλῶς τό πρόβλημα δέν εἶναι ἡ μεταμόσχευση αὐτή καθαυτή. Τό πρόβλημα εἶναι ὁ ὁρισμός τοῦ θανάτου καί ἡ διαπίστωσή του, μετά τήν ὁποία παρέχεται ἡ νομική δυνατότητα μεταθανάτιας λήψης ὀργάνων πρός μεταμόσχευση, ἡ ὁποία καί ἀποτελεῖ τήν κύρια πηγή προσφορᾶς ὀργάνων μέ τά σημερινά δεδομένα. ᾿Επειδή ὅμως τά μετά τόν ὁριστικό θάνατο ἀφαιρούμενα ὄργανα δέν εἶναι πλέον κατάλληλα γιά μεταμόσχευση λόγῳ τῆς μικρῆς πιθανότητος ἐπιβίωσής τους, ἀναζητήθηκαν τρόποι ἀφαίρεσης τῶν ὀργάνων σέ προγενέστερο στάδιο κατά τή διαδικασία τοῦ θανάτου.
Μέ αὐτό τό σκεπτικό τό 1968 τροποποιήθηκε ἡ ἔννοια τοῦ θανάτου ἀπό μία ad hoc ἐπιτροπή τοῦ Ηarvard καί δημιουργήθηκε ἡ ἔννοια τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου (ΕΘ). ῾Ο μέ νευρολογικά κριτήρια ὁρισμός τοῦ θανάτου, ὁ ὁποῖος σημειωτέον διευκόλυνε τά μέγιστα τήν ἀνάπτυξη τῶν μεταμοσχεύσεων, μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου υἱοθετήθηκε
κατά πλειοψηφία ἀπό τήν διεθνή ἰατρική κοινότητα καί κατοχυρώθηκε νομοθετικά στίς περισσότερες χῶρες τοῦ δυτικοῦ κόσμου, τῆς ῾Ελλάδος συμπεριλαμβανομένης, ὡς ταυτόσημος μέ τόν βιολογικό θάνατο τοῦ ἀτόμου. Σχεδόν ἀμέσως μετά τήν καθιέρωση τοῦ ΕΘ ἄρχισαν νά ἐμφανίζονται καί οἱ πρῶτες ἀμφισβητήσεις του, οἱ ὁποῖες μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου ἔγιναν ἐντονότερες καί ἰατρικά τεκμηριωμένες.
῾Ο βιολογικός θάνατος ἑνός σύνθετου ὀργανισμοῦ, ὅπως ὁ ἄνθρωπος, ἐπέρχεται ὅταν χαθεῖ ἡ ἀπαρτιωτική ἑνότητα τοῦ ὀργανισμοῦ, ὁπότε ὁ ὀργανισμός παύει νά λειτουργεῖ ὡς σύνολο. ῞Οσο ὑπάρχει ἡ ἑνότητα αὐτή, ἔστω καί μέ ἐξωτερική ὑποβοήθηση κάποιων λειτουργιῶν, τό ἄτομο δέν μπορεῖ νά θεωρηθεῖ νεκρό. Τά δεδομένα δείχνουν ὅτι ὁ ἐγκέφαλος δέν ἀποτελεῖ τό κριτικό ὄργανο ἀπό τό ὁποῖο ἐξαρτᾶται ἡ λειτουργία τοῦ ὀργανισμοῦ ὡς ὅλου καί ἡ καταστροφή του δέν συνεπάγεται τήν ἀπώλεια τῆς λειτουργικῆς ἑνότητας τοῦ ὀργανισμοῦ. ῾Ο ρόλος τοῦ ἐγκεφάλου εἶναι αὐτός τοῦ ρυθμιστοῦ καί λεπτοῦ τροποποιητοῦ σέ μία ἤδη ὑπάρχουσα λειτουργική ἑνότητα. ῾Επομένως ὁ ΕΘ, πού ὁρίζεται ὡς ἡ ὁριστική ἀπώλεια  ὅλων τῶν λειτουργιῶν ὁλόκληρου τοῦ ἐγκεφάλου, δέν συνοδεύεται κατ᾿ ἀνάγκη ἀπό τήν ἀπώλεια τῆς ἀπαρτιωτικῆς ἑνότητος τοῦ ὀργανισμοῦ καί κατά συνέπεια δέν μπορεῖ νά ταυτιστεῖ μέ τόν βιολογικό θάνατο. ᾿Εξάλλου οἱ δοκιμασίες γιά τή διαπίστωση τοῦ ΕΘ δέν ἐπιβεβαιώνουν ὅτι ὅλες οἱ κριτικές λειτουργίας τοῦ ἐγκεφάλου ἀπουσιάζουν. ῎Ισως ἡ πλέον πειστική ἀπόδειξη ὅτι ὁ ἐγκεφαλικά νεκρός δέν εἶναι καί βιολογικά νεκρός, προέρχεται ἀπό τά περιστατικά ἐγκεφαλικά νεκρῶν ἐγκύων γυναικῶν, στίς ὁποῖες μέ τήν κατάλληλη ὑποστηρικτική ἀγωγή συνεχίζεται ἡ κύηση γιά μεγάλο χρονικό διάστημα. Τό θεμελιῶδες πρόβλημα εἶναι ὅτι ὁ ΕΘ ἔχει ἐπιβληθεῖ στήν κοινωνία, στηριζόμενος σέ μία σαθρή ἐπιχειρηματολογία, ὅτι δηλαδή ὁ ΕΘ ἐκπληρώνει τόν ὁρισμό τοῦ θανάτου ὡς μόνιμης παύσης τῆς ἑνοποιητικῆς λειτουργίας τοῦ ὀργανισμοῦ ὡς ὅλου, παρά τή συντριπτική περί τοῦ ἀντιθέτου ἀπόδειξη. ῾Ο ἐγκεφαλικά νεκρός δέν εἶναι καί βιολογικά νεκρός, εἶναι ἕνας βαρειά ἀσθενής μέ πρόγνωση θανάτου.
Σαράντα χρόνια μετά τήν καθιέρωση τοῦ ΕΘ ἡ ἀμφισβήτησή του συνεχίζεται πιό ἔντονη καί πιό ἰατρικά τεκμηριωμένη καί δέν εἶναι λίγοι οἱ ἰατροί πού τά τελευταῖα χρόνια εἰσηγοῦνται στά κείμενά τους τήν ἐγκατάλειψη τοῦ ΕΘ καί τοῦ κανόνα τοῦ νεκροῦ δότου, πού θεωρεῖ προϋπόθεση τῆς ἀφαίρεσης τῶν ὀργάνων τόν θάνατο τοῦ δότη. ῎Αλλοι προτείνουν τόν ἐπαναπροσδιορισμό τῆς ἔννοιας τοῦ θανάτου καί ἄλλοι τήν ἀποσύνδεση τῆς δωρεᾶς ὀργάνων ἀπό τήν προϋπόθεση τοῦ ΕΘ.
῾Η μεγάλη ἔλλειψη μοσχευμάτων καί ἡ πίεση πού ἀσκεῖται στόν ΕΘ ὁδήγησαν στή δημιουργία πρωτοκόλλων λήψης ὀργάνων μετά τήν ἐπέλευση καρδιακοῦ θανάτου, μέ στόχο τήν αὔξηση τῆς δεξαμενῆς τῶν δοτῶν. ῾Υποψήφιοι γιά τά πρωτόκολλα αὐτά εἶναι ἀσθενεῖς μέ πνευμονική νόσο, μυοσκελετική νόσο καί ἀσθενεῖς μέ σοβαρή καί μή ἀναστρέψιμη ἐγκεφαλική κάκωση, πού δέν πληροῦν τά κριτήρια τοῦ ΕΘ, καί γιά τούς ὁποίους ἔχει ληφθεῖ ἀπό τούς θεράποντας ἰατρούς ἀπόφαση ἀπόσυρσης τῆς ὑποστηρικτικῆς τῆς ζωῆς τεχνολογίας. Οἱ ἀσθενεῖς αὐτοί ὁδηγοῦνται στό χειρουργεῖο, ὅπου ὁ θεράπων ἰατρός ἀποσυνδέει τόν ἀσθενή ἀπό τόν ἀναπνευστήρα, μέ ἀποτέλεσμα τήν παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας καί τῆς κυκλοφορίας τοῦ αἵματος. Μετά ἀπό ἀναμονή 2-5 λεπτῶν ὁ ἀσθενής ἐξαγγέλλεται νεκρός καί τότε ἡ μεταμοσχευτική ὁμάδα ἐφαρμόζει καρδιοαναπνευστική ὑποστήριξη καί προχωρεῖ στήν ἀφαίρεση τῶν ὀργάνων. Κατά τούς ὑποστηρικτές τῶν πρωτοκόλλων αὐτῶν ἡ ἀναμονή τῶν 2-5 λεπτῶν πιστοποιεῖ τήν ὁριστική παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας καί κατ᾿ ἐπέκταση τόν θάνατο τοῦ ἀσθενοῦς καί ἔτσι ἐκπληρώνεται ὁ κανόνας τοῦ νεκροῦ δότη. Παρά τήν υἱοθέτησή τους, τά πρωτόκολλα αὐτά δημιούργησαν ἠθικά διλήμματα. Τό χρονικό διάστημα τῶν 2-5 λεπτῶν μετά τήν παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας δέν θεωρεῖται ἐπαρκές γιά νά θεωρηθεῖ ἡ παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας ὡς μή ἀναστρέψιμη. Στή ἰατρική βιβλιογραφία ἔχουν περιγραφεῖ περιπτώσεις ἀνάκαμψης τῆς καρδιακῆς λειτουργίας καί μετά ἀπό 10 ἤ καί περισσότερα λεπτά, ἐνῶ ὑπάρχουν καί σπάνιες περιπτώσεις αὐτόματης ἀνάκαμψης, τό λεγόμενο φαινόμενο τοῦ Λαζάρου. ᾿Επίσης εἶναι ὀξύμωρο νά θεωρεῖται ὅτι μετά ἀπό 5 λεπτά ἡ καρδιακή παύση εἶναι μή ἀναστρέψιμη, ὅταν ἡ ἴδια αὐτή καρδιά μεταμοσχευμένη λειτουργεῖ κανονικά. Πολλές σύγχρονες ἰατρικές δημοσιεύσεις ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ ἐπί 5λεπτον παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας δέν σηματοδοτεῖ καί τόν θάνατο τοῦ ἀτόμου. Δηλαδή τά ἄτομα αὐτά κατά τόν χρόνο ἀφαίρεσης τῶν ὀργάνων τους δέν εἶναι βιολογικά νεκρά. Δυό πρόσφατες (2007) δημοσιεύσεις πού ἀφοροῦν ἔρευνα σέ παιδιάτρους καί φοιτητές πανεπιστημίου σχετικά μέ τή δωρεά ὀργάνων μετά τόν καρδιακό θάνατο, δείχνουν ὅτι ἡ πλειονότητα τῶν ἐρωτηθέντων παιδιάτρων καί φοιτητῶν δέν εἶναι καθόλου βέβαιη ὅτι τά ἄτομα αὐτά, 5 λεπτά μετά τήν καρδιακή παύση, εἶναι νεκρά. ᾿Εξάλλου σέ πρόσφατη δημοσίευση τόν ᾿Ιούνιο τοῦ 2008 στό περιοδικό Μὸὶἂὴἂὃὸ ὰὃὶ ἃὰἧ, οἱ συγγραφεῖς μετά ἀπό ἔρευνα τῶν πρωτοκόλλων δωρεᾶς μετά τόν καρδιακό θάνατο καί τοῦ νόμου περί ἀνθρωποκτονίας, καταλήγουν στό συμπέρασμα ὅτι στίς περιπτώσεις αὐτές πιθανῶς παραβιάζεται ὁ ποινικός νόμος περί ἀνθρωποκτονίας.
῾Ο καθηγητής παιδιατρικῆς στό πανεπιστήμιο τῆς Alberta τοῦ Καναδᾶ Ari Joffe σέ πρόσφατο ἄρθρο του τό 2007 γράφει· «Τό ἐρώτημα δέν εἶναι ἄν οἱ δότες ὀργάνων εἶναι νεκροί, γιατί δέν εἶναι. Τό ἐρώτημα εἶναι κατά πόσο μποροῦν νά ἀφαιρεθοῦν ὄργανα πρίν ἀπό τόν θάνατο, ἀπό ἀσθενεῖς τῶν ὁποίων ἡ πρόγνωση  εἶναι ὁ θάνατος καί ἑπομένως ἡ ἀφαίρεση τῶν ὀργάνων τους θά εἶναι μία συνεισφέρουσα αἰτία θανάτου. ῾Η γνώμη μου εἶναι ὅτι αὐτό ἀποτελεῖ τήν τρέχουσα πρακτική καί αὐτό ἀκριβῶς πρέπει νά συζητηθεῖ ἐπειγόντως. Παραβιάζει ἡ ἀφαίρεση ὀργάνων πρίν ἀπό τόν θάνατο τό σεβασμό πρός τό πρόσωπο, χρησιμοποιώντας το ὡς μέσο;». Τήν ἀπάντηση καλοῦνται νά τή δώσουν οἱ ἰατροί, οἱ νομικοί, οἱ βιοηθικοί, οἱ θεολόγοι καί ἀσφαλῶς ἡ ᾿Εκκλησία.
῾Η ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία δέν ἔχει ἐκφράσει ἐπίσημη θέση γιά τό ζήτημα αὐτό. ῞Ομως ἀρκετοί ἐκπρόσωποί της μέ τίς θέσεις τους συντηροῦν μία περιρρέουσα ἀτμόσφαιρα, πού θέλει τήν ᾿Εκκλησία νά συμφωνεῖ ἀπόλυτα μέ τό θέμα τοῦ ΕΘ καί τῶν συναφῶν διαδικασιῶν. Κάτω ἀπό τίς ὀγκούμενες ἀντιρρήσεις καί ἀμφισβητήσεις, οἱ ἐμπλεκόμενοι φορεῖς καλοῦνται νά ἐπανεξετάσουν «τήν τῶν πραγμάτων ἀλήθεια», ἡ γνώση τῆς ὁποίας ἐλευθερώνει τή σκέψη καί ὁδηγεῖ σέ «ἐν ἀγάπῃ» λύσεις στό καυτό θέμα τῶν μεταμοσχεύσεων.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Η ΔΡΑΣΗΣ ΜΑΣ