Γράφει ο Ιεροκήρυκας της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης π. Μιχαήλ Σαντοριναίος
Το επιμηκέστερο και πνευματικότερο στάδιο του εκκλησιαστικού έτους αρχίζει σήμερα. Είναι η περίοδος του Τριωδίου, που λαμβάνει το όνομα της από το ομώνυμο βασικό λειτουργικό βιβλίο της περιόδου και διαρκεί συνολικά δέκα ολόκληρες εβδομάδες.
Σκοπός της αγωνιστικής αυτής περιόδου είναι να καθαρίσουν οι πνευματικές μας αισθήσεις όσο το δυνατό περισσότερο, για να αντικρίσουμε διαυγώς το λυτρωτικό φως της Αναστάσεως του Κυρίου.
Θεόσοφα οι θεοκίνητοι Άγιοι Πατέρες της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας τεχνουργούν αριστοτεχνικά το σχέδιο της πνευματικής μας ανέλιξης μέσω της πύκνωσης των σωστικών χαριτόβρυτων μυστηρίων, των κατανυκτικών ιερών ακολουθιών, της θεοσυστάτου καθαρτικής νηστείας τροφών και αμαρτιών, της εκτενούς προσευχής, της επιμελούς βαθυσκοπήσεως και αυτοκριτικής της ψυχής μας.
Ιδιαίτερο και καθοριστικό ρόλο και σ’ αυτή την ιερή περίοδο διαδραματίζουν τα αγιογραφικά ιερά αναγνώσματα των καθημερινών και των Κυριακών.
Ιδιαίτατα, τα ευαγγελικά αναγνώσματα των Κυριακών χρωματίζουν και ονοματίζουν ολόκληρη την εβδομάδα. Έτσι και σήμερα έχουμε την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου.
Οι πνευματοκίνητοι θείοι Πατέρες δίνουν το λόγο στον πάνσοφο Θείο Διδάσκαλο, για να μας διδάξει το πρώτο και πρωταρχικό μάθημα της πνευματικής αυτής παλαίστρας, της πνευματικής ζωής: Το μάθημα της υψοποιού ταπεινοφροσύνης.
Ας τον ακούσουμε με διάθεση μετανοίας.

1. Αμαρτάνει ακόμα και την ώρα της προσευχής
Δεν γνωρίζουμε σε ποια στιγμή της δημόσιας δράσης του εκφώνησε ο Κύριος την ανεπανάληπτη και διδακτικότατη αυτή παραβολή, ούτε γνωρίζουμε ποιο ήταν το ακροατήριό του.
Πάντως, οι ερμηνευτές αποκλείουν να ήταν Φαρισαίοι, γιατί αυτοί αμέσως θα αντιδρούσαν και θα τον διέκοπταν.
Πιθανολογούν λοιπόν ότι ήταν κάποιοι από τους ακολούθους Του, που ακόμη δεν Του είχαν δώσει την καρδιά τους. Φαίνεται από τα λεγόμενα του Κύριου πως οι άνθρωποι αυτοί είχαν πολύ μεγάλη ιδέα για την αξία τους, τον αγώνα και την πρόοδό τους και συγχρόνως περιφρονούσαν και υποτιμούσαν κατάφορα την αξία όλων των άλλων ανθρώπων.
Ο Κύριος, λοιπόν, διαλέγει για την παραβολική ιστορία του δύο ανθρώπους με διαμετρικώς αντίθετα χαρακτηριστικά: έναν Φαρισαίο και έναν Τελώνη.
Αλλά ποιοι ήταν οι Φαρισαίοι;
Οι Φαρισαίοι ήταν η πιο ορθόδοξη τάξη των παραδοσιακών Ισραηλιτών. Για αυτό τον λόγο και ο ίδιος ο Απόστολος Παύλος καυχιόταν ότι είναι Φαρισαίος: “Ἑβραῖος ἐξ Ἑβραίων, κατὰ νόμον Φαρισαῖος” (Φιλιπ. γ΄ 5).
Ήταν καθαρόαιμοι Εβραίοι, παινεύονταν για την καταγωγή τους από τον Αβραάμ και τηρούσαν με μεγάλη προσοχή τις νηστείες, τις τελετουργικές πλύσεις και καθάρσεις, την περιτομή, τις αργίες των εορτών και των Σαββάτων.
Προήλθαν από μια υγιή αρχικά αντίδραση απέναντι στο γεγονός πως πολλοί Ιουδαίοι κατ’ επίδραση της ελληνικής διανόησης και κουλτούρας είχαν αρχίσει να ζουν ελευθεριότερα ως προς τις πατρώες παραδόσεις και τον Νόμο του Θεού.
Όμως, οι Φαρισαίοι έκαναν ένα τραγικό και ολέθριο λάθος. Χειραφετήθηκαν από τον Θεό! Νόμισαν ότι η αξία τους προέρχεται όχι από τον Θεό αλλά από τον αγώνα τους, από τον εαυτό τους.
Έτσι η θρησκευτικότητά τους κατέληξε να είναι επίπλαστη, αυτονομημένη, κούφια! Δεν έκαναν τίποτα για τον Θεό. Όλα τα έκαναν “πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις” (Ματθ. κγ΄ 5).
Το όνομά τους “Φαρισαίοι” σήμαινε τους ξεχωριστούς, τους εκλεκτούς, τους χωρισμένους από όλους τους άλλους.
Κοίτα! Θαύμασε! Γέμισε από φόβο, αδελφέ μου!
Ας καθρεφτίσουμε τώρα στην θεία αυτή παραβολή τον εαυτό μας.
Ας προσέξουμε μήπως βρούμε και εμείς στον εαυτό μας τα χαρακτηριστικά του Φαρισαίου, που ακολουθούν.
α΄  Βλέπει στον εαυτό του μόνο καλά!
Θεωρεί ότι επιτελεί άριστα όλες τις εντολές του Θεού και μάλιστα κάνει και περισσότερα από αυτά που ορίζει ο νόμος του Θεού. Είναι τα λεγόμενα υπερέκτακτα έργα. “Νηστεύει δὶς τοῦ Σαββάτου”: τότε δεν απαιτούνταν τέτοια νηστεία από τον Νόμο. Ήταν προαιρετική. “Ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι”. Ο νόμος όριζε να δίνουν το ένα δέκατο για τα σημαντικά εισοδήματά τους. Όχι όμως και για τα ασήμαντα και ευτελή, όπως το κύμινο και ο άνηθος.
β΄  Όλα τα καλά τα αποδίδει μόνο στον εαυτό του
Ο Θεός δεν υπάρχει για τον Φαρισαίο, ακόμη και τη στιγμή που προσεύχεται. “Ταῦτα πρὸς ἑαυτὸν προσηύχετο (οὐχὶ πρὸς τὸν Θεόν)· ἐπανήρχετο γὰρ πρὸς ἑαυτὸν, ἐπείπερ ἐν ἁμαρτίᾳ τῆς ὑπερηφανίας ἐγίνετο”, μας πληροφορεί ο Μέγας Βασίλειος (Λόγος εις τον Ησαΐα).
γ΄  Δεν ενδιαφέρεται για κανέναν άλλον
Ο Φαρισαίος ζει στον κόσμο του. Στην πραγματικότητα δεν βλέπει κανέναν άνθρωπο δίπλα του. Γι’ αυτό όταν του μιλάνε οι άλλοι δεν τους ακούει στην πραγματικότητα. Δεν αφουγκράζεται τον σφιγμό της καρδιάς τους. Αδιαφορεί για τον πόνο τους, τη δυστυχία τους, τις ανάγκες τους, τις ασθένειές τους.
Ακόμη και στην προσευχή του δεν υπάρχουν “οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων” (Λουκ. ιη΄ 11).
δ΄  Κατηγορεί ακατάσχετα όλους τους άλλους ανθρώπους
Αλλά ναι, ξέχασα! Υπάρχουν και “οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων”! Όμως, μόνο όταν χρειάζεται να τους κατηγορήσει! Είναι τόσο μεθυσμένος από την αλαζονεία του, που στους άλλους βρίσκει μόνο λάθη. “Οἱ λοιποὶ –όλοι οι άλλοι άνθρωποι είναι ένοχοι– ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί” (Λουκ. ιη΄ 11).
ε΄  Έχει την ψευδαίσθηση ότι ανυψώνεται όσο κατηγορεί
Νομίζει ότι όσο οι άλλοι χαμηλώνουν, δηλαδή προσπαθεί αυτός να τους χαμηλώσει, ο ίδιος εξυψώνεται, στα μάτια του. Γι’ αυτό ευκαίρως ακαίρως τους κτυπά αλύπητα. Θέλει να τους ταπεινώσει. Δεν χορταίνει να κατακρίνει. Δεν διστάζει να τους διαπομπεύει ακόμη και μπροστά τους, κατάμουτρα, κραυγάζοντας να “ὡς οὗτος ὁ τελώνης”.
στ΄  Δεν βλέπει ποτέ κανένα λάθος στον εαυτό του
Ακόμα και όταν του τα υποδεικνύουν οι πιο αγαπημένοι του άνθρωποι, ακόμη και στην προσευχή του, στην συζήτησή του με τον Θεό, είναι τόσο μύωψ που δεν μπορεί να βρει λάθη μέσα του.
ζ΄  Να τολμήσω να το πω; Βλέπει λάθη ακόμη και στον Θεό!
Σχεδόν Tον οικτίρει! Ο Θεός είναι αποτυχημένος, αφού όλοι οι άνθρωποι, όλα τα πλάσματά του, είναι αμαρτωλοί και εκτραχηλισμένοι. Ευτυχώς υπάρχει και αυτός! Που είναι ο μοναδικός καλός. Αλλά προσέξτε, η επιτυχία είναι όλη δική του, απ’ τον αγώνα του, απ’ την αξία του, δεν οφείλει κάτι στον Θεό.
η΄  Εξωτερικά έχει ύφος δέκα καρδιναλίων
Η στάση του Φαρισαίου είναι πάντοτε επιτηδευμένη. Οι κινήσεις του, το ύφος του, οι πρωτοκαθεδρίες του, ο τρόπος του, τα λόγια του, τα ρούχα του, τα αντικείμενά του, τα κινητά του, τα ακίνητά του, τα αυτοκίνητά του…
Ακόμη και στην προσευχή του, ακόμα και μέσα στην Εκκλησία έχει ένα ιδιαίτερο ύφος. “Ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς…”
Τί φοβερό πράγμα! Να προσεύχεσαι και να αμαρτάνεις και να νομίζεις ότι είσαι και ο καλύτερος!
Αλλά η υπερηφάνεια πάντοτε ήταν μία τρέλα! Και τότε και τώρα.
Μήπως μέσα στον σημερινό αποκαλυπτικό ευαγγελικό καθρέπτη του Φαρισαίου, είδες τους πολιτικούς μας όλων των παρατάξεων; Μήπως είδες τις κυβερνήσεις που ποτέ δεν κάνουν λάθος, αλλά όλα τα κάνουν πάντοτε τέλεια; Μήπως είδες όλο το φάσμα της αντιπολίτευσης που και αυτό είναι πάντα αλάνθαστο;
Μήπως είδες τους φανατικούς οπαδούς των αθλητικών ομάδων, των πολιτικών κομμάτων, των πολυωνύμων ιδεολογιών; Ακόμη και μέσα στους θρησκευτικούς κύκλους, στις πνευματικές προσπάθειες πόσοι είναι πραγματικά αυτοί που παραδέχονται πως κάνουν κάποτε λάθη;
Μην τολμήσεις και τους τα επισημάνεις. Θα γίνεις αντίπαλος!
Μήπως, τέλος, αδελφέ μου καλέ, είδες στην περιγραφή του Φαρισαίου και πολλά χαρακτηριστικά από τον εαυτό σου;
Εγώ είδα!
Και πρέπει να τα διορθώσουμε!
Γιατί, γι’ αυτό έχουμε τους καθρέφτες: για να διορθωνόμαστε!
2. Τα εκπληκτικά θαύματα της ταπεινώσεως
“Ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι” (Λουκ. ιη΄ 10).
Δύο άνθρωποι ανεβαίνουν σχεδόν συγχρόνως από την πόλη των Ιεροσολύμων, επάνω στο όρος Μορία, όπου ήταν χτισμένος ο μεγαλοπρεπής και καλλιμάρμαρος Ναός του Σολομώντος.
Ήταν ένας Φαρισαίος και ένας Τελώνης. Ο Φαρισαίος πήρε κεντρική, περίβλεπτη θέση και κορδωμένος άρχισε να προσεύχεται κομπάζοντας. Ο Τελώνης στριμώχτηκε σε μια γωνιά μακριά του, πεσμένος μπρούμυτα και δεν τολμούσε από την ντροπή του όχι το κορμί του και τα χέρια του αλλά ούτε και τα μάτια του να σηκώσει! “Καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι” (Λουκ ιη΄ 13).
Όλοι όσοι τους έβλεπαν και κατά την διάρκεια της ανάβασης και μέσα στον Ναό ήταν σίγουροι πως ο Φαρισαίος ήταν ο θεοφιλής και ενάρετος, ο καλός Ιουδαίος.
Όμως, ο Χριστός δικαίωσε τον Τελώνη: “λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ” (Λουκ ιη΄ 14).
Γιατί άραγε;
Διότι ο μέχρι πρότινος άθλιος τελώνης με τη βοήθεια του Θεού ταπεινώθηκε!
Ο Φιλεύσπλαχνος Θεός είδε μέσα στην καρδιά του αμαρτωλού τελώνη έναν σπινθήρα καλής διαθέσεως και τον φύσηξε με τη θεία Του χάρη και έφερε πυρκαγιά λυτρωτικής μετανοίας και ταπείνωσης.
Όμως, τι έχει ο ταπεινός;
α΄  Βλέπει στο πρόσωπό του μόνο τα λάθη του
Αυτό κάνει και σήμερα ο Τελώνης. Βλέπει σαν τον τελώνη Ματθαίο και τον αρχιτελώνη Ζακχαίο πόσους συκοφάντησε, πόσους καταχράστηκε, πόσους αδίκησε και πονάει…
β΄  Θεωρεί τον εαυτό του ανάξιο για να είναι παιδί του Θεού
Όπως ακριβώς ο πρώην άσωτος (Λουκ.15΄ 13-32), ο Τελώνης κρίνει τον εαυτό του ανάξιο για παιδί του Θεού. Ντρέπεται ακόμη και να ατενίσει τον Ουρανό, που είναι ο θρόνος του Θεού.
γ΄  Πενθεί συνεχώς για τις αμαρτίες του
Γι’ αυτό και ο Τελώνης “ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ” (Λουκ. ιη΄ 13). Χτυπάει εξακολουθητικά το στήθος του, που περικλείει την αμαρτωλή και ακάθαρτη καρδιά του. Ίσως και να κλαίει. Δεν του αρκεί μία και δύο και τρεις φορές… Συνεχώς, ισοβίως πενθεί για την αμαρτωλότητα του “… ἀλλ᾿ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων·”(Λουκ. ιη΄13). Πού διάθεση για αστεία, πολυλογία και ευτραπελία.
δ΄  Δεν έχει καμία όρεξη να ασχοληθεί με τα λάθη των άλλων
Ούτε μια κουβέντα, ούτε ένα περίεργο βλέμμα! Ούτε ένας άστοχος –ή πολύ περισσότερο κατακριτικός– λογισμός για τους άλλους. Ο ταπεινός είναι απορροφημένος από το βαθύ του πένθος. Βρίσκεται συνεχώς σε περισυλλογή.
ε΄  Δέχεται αδιαμαρτύρητα τις κατηγορίες των άλλων
Πιστεύει μάλιστα, ότι έχουν δίκιο. Κάποτε, τους ευχαριστεί και επαυξάνει ειλικρινά αυτό που λέγουν. Αυτό όμως τού φέρνει πολλή την χάρη Θεού, αφού ο Θεός “ταπεινοῖς δίδωσι χάριν”. Και έτσι ο Τελώνης με την χάρη αυτή καθαρίζεται συνεχώς από τις αμαρτίες του και λαμπρύνεται η ψυχή του.
“Δεν αντέδρασε –γράφει ο ιερός Χρυσόστομος– στις κατηγορίες του Φαρισαίου, ούτε καν πόνεσε, αλλά δέχτηκε το ειρημένο με ευγνωμοσύνη. Και έγινε το βέλος του εχθρού σε αυτόν φάρμακο και θεραπεία για αυτόν και το όνειδος εγκώμιο και η κατηγορία  στέφανος. Τόσο μεγάλο καλό είναι η ταπεινοφροσύνη! Τόσο μεγάλο κέρδος υπάρχει, όταν δεν αισθάνεσαι μέσα σου δάγκωμα όταν σε κατηγορούν! Επειδή ο Τελώνης δέχτηκε αδιαμαρτύρητα το όνειδος, συγχωρέθηκε από τις αμαρτίες του”.
ζ΄  Θεωρεί τον εαυτό άξιο καταδίκης, γι’ αυτό και σώζεται
Ο Φαρισαίος στήριζε την απατηλή του αξία στα πολλά και “καλά” του έργα. Ο ταπεινός Τελώνης γνωρίζει καλά πως εάν ο Θεός χρησιμοποιήσει την δικαιοσύνη Του, θα καταδικαστεί αδυσώπητα. Γι’ αυτό και σαν ελεεινός ζητιάνος ζητάει από τον Πολυεύσπλαχνο Θεό μόνο το θείο του έλεος!
Και ο Θεός είδε, γράφει ο ιερός Χρυσόστομος, την καρδιά του τελώνη με την οποία έλεγε την ταπεινή προσευχή του “καί τεταπεινωμένην εὑρών καί συντετριμμένην, ἠλέησε καί ἐφιλανθρωπεύσατο”.
η΄  Και στη ζωή και στην προσευχή του λέει λίγα λόγια και μεστά
“Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ” (Λουκ. ιη΄ 13).
Μόνο Εσύ, και μάλιστα όχι με την δικαιοσύνη Σου αλλά με την ευσπλαχνία και το έλεος Σου, μπορείς να με σώσεις. Τί παραπάνω χρειάζεται να πει άραγε;
θ΄  Είναι γεμάτος ουράνια ειρήνη και χαρά· είναι πανευτυχής
Απίστευτη αλλαγή! Απρόσμενη επίδοση! Ανυπολόγιστο το κέρδος!
Όλα αυτά τα πέτυχε ο Τελώνης ταχύτατα, μόνο επειδή ταπεινώθηκε! Δεν είχε τίποτα καλό και τα κέρδισε όλα!
Το είδε ο Χριστός και το δήλωσε σαφώς. “Λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ” (Λουκ. ιη΄ 14).
Γι’ αυτό, μη σε νοιάζουν, αδελφέ μου, οι γνώμες των πολλών.
Ετυμηγορεί ο Ένας, ο Αληθινός, ο Αυθεντικός, η μόνη Αυθεντία: ο Θεός!
Τί τρέχεις πίσω από τη γνώμη των ευμετάβλητων και ασταθών ανθρώπων;

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ