Μέχρι λίγες δεκαετίες πριν η ζωή της οικογένειας κυλούσε πολύ πιο ήρεμα και ομαλά, σε ατμόσφαιρα καθαρή, με ρυθμούς ήπιους και σύμφωνους με τις ανθρώπινες αντοχές μας.
Η εκπληκτική ανάπτυξη της ηλεκτρονικής τα τελευταία χρόνια έφερε επανάσταση στη ζωή μας. Έδωσε ασύλληπτες για τις προηγούμενες γενιές δυνατότητες ενημερώσεως, μορφώσεως, αναψυχής και επικοινωνίας. Η τηλεόραση, το διαδίκτυο, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, η πολύ εξελιγμένη πια κινητή τηλεφωνία διευκολύνουν και επηρεάζουν άμεσα τη σύγχρονη ζωή. Μικροί και μεγάλοι εκμεταλλεύονται τις δυνατότητές τους και απασχολούνται πολλές ώρες.
Οπωσδήποτε είναι πολύ ενδιαφέρον να μπορείς να ενημερώνεσαι άμεσα για ό,τι συμβαίνει στον πλανήτη μας, να βλέπεις εντυπωσιακές και λεπτομερείς ανταποκρίσεις των γεγονότων, να αισθάνεσαι πληροφορημένος για όλα. Είναι εξυπηρετικό να έχεις, μέσω του διαδικτύου, όλο τον κόσμο μπροστά σου, στη μικρή οθόνη σου, και από εκεί να προχωρείς σε κάθε είδους συναλλαγές με απίστευτη ευκολία. Και είναι εντυπωσιακό και ευχάριστο να παίζεις παιχνίδια στα οποία συμμετέχουν χιλιάδες παίκτες σ’ όλο τον κόσμο. Με το μικρό και θαυματουργό εργαλείο που λέγεται κινητό τηλέφωνο επικοινωνείς με τον καθένα όπου και αν βρίσκεται, φωτογραφίζεις, ηχογραφείς, βιντεοσκοπείς, μπαίνεις στο διαδίκτυο, ακούς μουσική, ραδιόφωνο, μαθαίνεις, ελέγχεις, εξασφαλίζεις πλήθος πραγμάτων.
Δεν θα ασχοληθούμε εκτενέστερα με τις δυνατότητες που η νέα τεχνολογία δίνει στον σύγχρονο άνθρωπο. Περισσότερο θα επιμείνουμε στις αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει στη ζωή της οικογένειας.
• Το πρώτο που πρέπει να σημειώσουμε είναι ότι η υπερβολική χρήση των ηλεκτρονικών μέσων ενεργεί διασπαστικά μέσα στην οικογένεια, καθώς τα μέσα αυτά προσφέρουν αφάνταστα μεγάλη ποικιλία ευκαιριών, είναι ιδιαίτερα ελκυστικά. Η εντυπωσιακή εναλλαγή των εικόνων, η ευκολία στην πρόσληψη κάθε είδους πληροφορίας, η άμεση επικοινωνία κ.λπ. σαγηνεύουν τον χρήστη τους και τον καθηλώνουν εκεί, προσφέροντας πολύ εύκολη και διαρκώς ανανεούμενη απόλαυση. Είμαστε μέσα στο σπίτι και μπορεί να έχει ο καθένας τη δική του τηλεόραση, να χάνεται μέσα στο διαδίκτυο με τον προσωπικό του υπολογιστή ή να τα βρίσκει τώρα πια όλα μέσα από ένα κινητό τηλέφωνο. Όλος ο κόσμος μπροστά του με ελάχιστα αγγίγματα! Δεν είναι δελεαστικό;
Ναι! Μπορείς όλο τον κόσμο να τον βλέπεις, αλλά να χάνεις τον διπλανό σου. Να επικοινωνείς με τον καθένα, ακόμη και στην άκρη του κόσμου, αλλά όχι με τα πρόσωπα του στενού σου περιβάλλοντος. Κλείνεις την πόρτα του σπιτιού σου, μάλιστα με όσα προβλέπουν οι σύγχρονες απαιτήσεις ασφαλείας, ώστε να μην μπορεί να μπει μέσα κανείς, αλλά μέσα είναι ήδη όλος ο κόσμος! Οι μόνοι τους οποίους μπορεί να μη συναντάς, παρ’ όλο που είναι δίπλα σου, είναι οι δικοί σου!
Είναι συχνά τα παράπονα για για τον σύζυγο και πατέρα που επιστρέφει αργά στο σπίτι και ενώ, περιμένουν όλοι με χαρά να τον δουν ανάμεσά τους, εκείνος κάθεται κουρασμένος στον καναπέ και ανοίγει την τηλεόραση ή κλείνεται στο δωμάτιό του και ασχολείται με τον υπολογιστή. Δικαιολογημένη είναι επίσης η ανησυχία για τα παιδιά, που από πολύ μικρά δεν μπορούν να ξεκολλήσουν από την οθόνη της τηλεοράσεως και, καθώς μεγαλώνουν, ασχολούνται πολλές ώρες με τον υπολογιστή ή το κινητό τηλέφωνο και ξεχνιούνται με τις ατέλειωτες περιπλανήσεις τους στους δρόμους του διαδικτύου.
Έτσι όμως χάνεται η επικοινωνία, δεν υπάρχει η κοινωνία της αγάπης, σβήνει η οικογενειακή χαρά και ζεστασιά. Οι άνθρωποι δεν χαίρονται και δεν παλεύουν μαζί τη ζωή· απλώς συγκατοικούν. Η οικογενειακή ενότητα τραυματίζεται, μάλιστα θανάσιμα, από την υπερβολική χρήση των σύγχρονων ηλεκτρονικών μέσων.
• Επιπλέον τραυματίζεται και η ψυχική υγεία των μελών της οικογένειας, πράγμα που έχει ασφαλώς πολύ αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή της. Διότι δημιουργείται δυστυχώς εξάρτηση σ’ εκείνους που δίνουν πολύ χρόνο στα μέσα αυτά. Είναι διαπιστωμένο από ειδικούς πως η για πολλές ώρες παρακολούθηση των προγραμμάτων της τηλεοράσεως ενεργεί σαν ναρκωτικό. Λειτουργούν μάλιστα ήδη κλινικές που βοηθούν στην απεξάρτηση ατόμων τα οποία κάνουν υπερβολική χρήση του διαδικτύου.
Τα μέσα αυτά διευκολύνουν πολύ τη ζωή μας. Όμως αν δεν περιορισθούμε στην ορθή αξιοποίησή τους, αλλοιώνουν την προσωπικότητά μας και μας ταλαιπωρούν ψυχικά. Αυτό κατά συνέπεια βλάπτει και την οικογένεια.
• Πολύ περισσότερο βλάπτει η δυνατότητα επαφής και γνωριμίας με το κακό μέσω των ηλεκτρονικών συστημάτων. Είναι πολύ δύσκολο πια να βρεις στην τηλεόραση κάτι γνήσιο και καθαρό. Με το διαδίκτυο ακόμη, όπως είπαμε ήδη, όλος ο κόσμος είναι μέσα στο σπίτι μας. Αυτό σημαίνει ότι μέσα στο σπίτι μας μπορεί να είναι και όλος ο υπόκοσμος, ο κόσμος της βίας, του εγκλήματος, της αισχρότητας. Ειδικότερα τα μικρά παιδιά μπορούν όλο αυτό το ανομολόγητο κακό να το έχουν στην τσέπη τους σ’ ένα μικρό κινητό και να το φέρνουν στην επιφάνεια με απλούστατους χειρισμούς. Χάνουν έτσι πολύ νωρίς την αθωότητά τους. Αλλά και οι μεγάλοι προσβάλλονται καίρια. Γίνονται απότομοι, βίαιοι, σκληροί. Η ζωή της αμαρτίας και της ανηθικότητας διδάσκεται νύχτα και μέρα από τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα. Το άσυλο της οικογένειας καταλύεται. Ο μοντέρνος τρόπος ζωής, δηλαδή η αμαρτία με όλες τις εκφράσεις της, δεν θεωρείται πια κάτι κακό.
Είναι φανερό! Η οικογένεια βρίσκεται σε ηλεκτρονικό κλοιό, με τρεις άμεσες και οδυνηρές συνέπειες: Xάνεται η δυνατότητα επικοινωνίας των μελών της. Τα μέλη της γίνονται προβληματικά, με αφόρητες ψυχικές φορτίσεις. Τραυματίζεται καίρια η ηθική της.
Πώς όμως θα σταθεί έτσι η οικογένεια; Πώς θα αντιδράσει στον σφοδρό και καταιγιστικό ηλεκτρονικό βομβαρδισμό;
Αναφέραμε τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει στη ζωή της οικογένειας η υπερβολική χρήση των σύγχρονων ηλεκτρονικών μέσων.
Μιλάμε για υπερβολική χρήση. Διότι κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί τη χρησιμότητα των μέσων αυτών και ακόμα την αναγκαιότητά τους. Η απαραίτητη ενημέρωση για πολλές από τις καθημερινές υποχρεώσεις μας και αρκετές συναλλαγές μας γίνονται πλέον αναγκαστικά με τη χρήση αυτών των μέσων. Και γίνονται πολύ εύκολα.
Οπωσδήποτε είναι αναγκαίο να αξιοποιούμε θετικά τις προόδους μας και να κάνουμε ορθή χρήση των μέσω που η δημιουργική διάθεση του ανθρώπου επινοεί σε κάθε εποχή. Συγχρόνως όμως είναι απαραίτητο να αποφεύγουμε την κατάχρηση. Ο απόστολος Παύλος λέει: “Καί οἱ χρώμενοι τῷ κόσμῳ τούτῳ ὡς μή καταχρώμενοι παράγει γάρ τό σχῆμα τοῦ κόσμου τούτου (Κορ. ζ, 31)”. Δηλαδή: κι εκείνοι που μεταχειρίζονται τα εγκόσμια αγαθά και βρίσκονται σε οποιαδήποτε σχέση με τον κόσμο, να αποφεύγουν κάθε άμετρη απόλαυσή τους και κατάχρησή τους και μόνο στα αναγκαία να αρκούνται. Διότι περνά και φεύγει διαρκώς σαν σκιά η εξωτερική μορφή του κόσμου αυτού.
Δεν θα απορρίψουμε λοιπόν τίποτε. Αλλά και δεν πρέπει να επιτρέψουμε σε τίποτε να μας απορρίψει, να μπει έτσι στη ζωή μας, που να την αλλάξει, να αλλοιώσει την προσωπικότητά μας, να αλλοτριώσει το πνεύμα μας. Όλα όσα έχουν εισέλθει τελευταία στη ζωή μας δεν πρέπει να κυριαρχήσουν στο πνεύμα μας και να το επηρεάσουν αρνητικά. Αλλά το πνεύμα μας να κυριαρχήσει επάνω τους, για να τα αξιοποιήσει θετικά και να τα αναδείξει όργανα που θα υπηρετούν σωστά τη ζωή μας.
• Έχουμε επομένως ανάγκη από πνεύμα σωστό και ικανό να αντιμετωπίσει τις νέες καταστάσεις και τα προβλήματα που προκαλεί στη ζωή μας η πρόοδος και η σύγχρονη τεχνολογία. Έχουμε προπάντων ανάγκη από το Πνεύμα του Θεού να φωτίζει το πνεύμα μας, για να καταλαβαίνουμε πώς να χρησιμοποιούμε τις νέες δυνατότητες και να δυναμώνει την ψυχή μας με την παντοδύναμη χάρη Του, για να αντιστέκεται στις υπερβολές και να αποφεύγει τις ποικίλες εκτροπές.
Αν η ζωή της οικογένειας πλουτίζεται από την παρουσία του Αγίου Πνεύματος, τότε μπορεί να αντιστέκεται στο βίαιο και καταιγιστικό ηλεκτρονικό βομβαρδισμό που δέχεται τελευταία και να διατηρεί τη συνοχή της, την ηρεμία και ψυχική υγεία των μελών της και την ηθική ακεραιότητα.
Όταν στο σπίτι κυριαρχεί το Πνεύμα του Θεού, τότε το πνεύμα του κόσμου χάνει τη δύναμή του. Όταν στις ψυχές επικρατεί η χάρη του Θεού, οι ψυχές αντέχουν. Αλλά η χάρη έρχεται με την ταπείνωση, με τον αγώνα, την προσευχή και τη μελέτη, με τη συστηματική πνευματική ζωή, με τη συμμετοχή όλων στα ιερά Μυστήρια.
• Όσο οι από έξω επηρεασμοί γίνονται εντονότεροι, τόσο η εσωτερική ζωή της οικογένειας πρέπει να δυναμώνει. Γι’ αυτό ο ορθός τρόπος άμυνας μπροστά στον κίνδυνο της κυριαρχίας των ηλεκτρονικών μέσων στη ζωή μας, είναι το αναπτύσσουμε περισσότερο το πνευματικό μας πρόγραμμα. Συμβαίνει το αντίθετο δυστυχώς. Αποδιοργανώνεται έτσι η ζωή μας και η οικογένεια περνάει κρίση.
Το πνευματικό πρόγραμμα απαιτεί κόπο. Αυτό όμως είναι που αληθινά ξεκουράζει τις ψυχές, τις χαροποιεί και τις τρέφει. Από το να συζητήσουμε κάτι πνευματικό όλοι μαζί, είναι ευκολότερο να ανοίξουμε ο καθένας τον υπολογιστή του και να αρχίσουμε τις ατελείωτες και ψυχοφθόρες συχνά περιπλανήσεις στο διαδίκτυο. Από το να μελετήσουμε την Αγία Γραφή, φαίνεται πιο ενδιαφέρον να ασχοληθούμε με τις ειδήσεις του κόσμου. Από το να κάνουμε όλοι μαζί μια ολιγόλεπτη προσευχή, είναι πιο εύκολο να στηθούμε για ώρες μπροστά στην τηλεόραση. Τα πρώτα φαίνονται δύσκολα και κουραστικά. Τα δεύτερα μας κερδίζουν. Τα πνευματικά θέλουν κόπο. Τα κοσμικά είναι εύκολα.
Όμως πόσο αυτά τα εύκολα δυσκολεύουν την ψυχή! Τη φορτώνουν με έγνοιες, ανησυχίες και άγχος. Της αφαιρούν την καθαρότητα και εύκολα την οδηγούν στην αμαρτία. Αντίθετα, η πνευματική συζήτηση ωφελεί την ψυχή, η μελέτη την ανεβάζει, η προσευχή την ειρηνεύει και τη χαροποιεί. Όσα έχουν κόπο ξεκουράζουν. Τα εύκολα και άνετα τελικά ζημιώνουν και ταλαιπωρούν.
• Το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για την έλλειψη επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια. Από το να ασχοληθεί ο σύζυγος, όταν επιστρέφει κουρασμένος στο σπίτι, με τα προβλήματα του σπιτιού, είναι πολύ πιο εύκολο, όπως προαναφέραμε, να ανοίξει την τηλεόραση ή να κλεισθεί στο δωμάτιό του και να ασχοληθεί με τον υπολογιστή. Το ίδιο φαίνεται πολύ πιο εύκολο και στα παιδιά, όταν γυρίζουν κουρασμένα από τα μαθήματα και τα φροντιστήριά τους. Έτσι όμως προστίθεται κόπος στον κόπο και ένταση στην ένταση. Σπάνε τα νεύρα.
Το να έλθεις κουρασμένος και να ακούσεις πρόθυμα τον άλλον, τα προβλήματα, τις αποτυχίες και δυσκολίες του, φαίνεται βαρύ. Αυτό όμως καλλιεργεί την αγάπη, και η αγάπη χαροποιεί και ξεκουράζει αληθινά την ψυχή.
Θα καθίσουν οι σύζυγοι να τα πουν, να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, να ακούσουν και τα παιδιά, να μιλήσουν μαζί τους, όσο και αν είναι καταπονημένοι από την ταλαιπωρία της ημέρας. Θα επικοινωνήσουν και τα αδέλφια μεταξύ τους. Αυτό όμως που φαίνεται κουραστικό, αυτό θα ξεκουράσει αληθινά όλους. Διότι καλλιεργεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης, κατανοήσεως, αγάπης, φιλοτεκνίας και φιλαδελφείας.
Και αυτό βαθύτερα ζητούν οι ψυχές. Από το να επικοινωνείς με τελείως αγνώστους στην άλλη άκρη του κόσμου, και κάποτε να πέφτεις θύμα των άνομων και αμαρτωλών διαθέσεών τους, είναι βέβαια πολύ προτιμότερο να ζεις μέσα στην ατμόσφαιρα της γνήσιας και αληθινής αγάπης, που μπορεί να αναπτυχθεί στο ευλογημένο περιβάλλον της οικογένειας. Στην πρώτη περίπτωση έχεις την ψευδαίσθηση ότι κερδίζεις όλο τον κόσμο. Χάνεις όμως στην πραγματικότητα τον εαυτό σου, τον συνάνθρωπό σου -τους δικούς σου- και τον Θεό σου. Στη δεύτερη καταλαβαίνεις πως ό,τι μπορεί να σου δώσει μια σωστή οικογένεια δεν μπορεί να το δώσει όλος ο κόσμος.
Αρχιμανδρίτη Αστερίου Χατζηνικολάου, Προβλήματα στη σύγχρονη οικογένεια, Η οικογένεια σε ηλεκτρονικό κλοιό, Ηλεκτρονική απελευθέρωση, Εκδόσεις Σωτήρ, Αθήνα

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ